Εισηγητής: Λ. Αντωνάκος
1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1. α. Σύμφωνα με τα όσα προβλέπονται στον Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων, Π.Δ. 410/1995 «Δημοτικός και Κοινοτικός Κώδικας» ΦΕΚ 231/1995 Τεύχος Α., η πρώτη, κύρια και σπουδαιότερη αρμοδιότητα των Πρωτοβάθμιων ΟΤΑ (Δήμοι, Κοινότητες) είναι η διαχείριση των αστικών και οικιακών απορριμμάτων που παράγονται από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις εντός της χωρικής αρμοδιότητας τους.
2. Την αρμοδιότητα αυτή από παλιότερα μέχρι σήμερα, οι Δημοτικές αρχές την ασκούσαν κατά το δοκούν και ανεξέλεγκτα, παραβιάζοντας κάθε κανόνα υγιεινής των κατοίκων των περιοχών τους, όσο και της προστασίας του περιβάλλοντος.
3. Κύρια χαρακτηριστικά αυτής της αντιμετώπισης του προβλήματος ήταν και είναι ο αυτοσχεδιασμός και το «ΝΑ ΞΕΦΟΡΤΩΘΟΥΜΕ ΤΑ ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ ΟΠΟΥΔΗΠΟΤΕ», θεωρώντας ότι μπορούσαν και μπορούν ακόμα να αυτοσχεδιάζουν και να «ξεφορτώνονται» τα «σκουπίδια» οπουδήποτε, στις ρεματιές, στις όχθες των ρυακιών και ποταμών, στις ακτές των θαλασσών, σε βουνοπλαγιές και στα βουνά, σε απόκρημνες παραλίες και σε παραλίες λουομένων ακόμη και σε όμορο ή μη όμορο ΟΤΑ ή Νομό και οπουδήποτε μπορούσε κανείς να φανταστεί αρκεί να τα «ξεφορτώνονται». Σήμερα, σύμφωνα με πρόσφατη επίσημη καταγραφή Επιτροπής του ΥΠΕΧΩΔΕ διαπιστώθηκε πως υπάρχουν 2626 [!!] ενεργοί και ανενεργοί Χώροι Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (ΧΑΔΑ) σε ολόκληρη τη χώρα.
4. Το αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής των Δημοτικών Αρχών ήταν η δημιουργία στη συνείδηση των πολιτών μιας απαράδεκτης «κουλτούρας» που (σαν αρχή της είχε, και δυστυχώς εξακολουθεί να έχει ακόμη και σήμερα την θέση,: «Τα σκουπίδια μου έξω από το σπίτι μου, έξω από την αυλή μου και όπου θέλουν ας τα πάνε!!».
5. Σύμφωνα με τη δικαιϊκή αρχή «Κανένας δεν είναι υπεράνω των Νόμων», ακόμη και οι Ο.Τ.Α. για το συγκεκριμένο θέμα που αφορά στη διαχείριση των απορριμμάτων που παράγονται στην περιφέρεια τους και στους χώρους αρμοδιότητας τους.
6. Έτσι οι ΟΤΑ είναι υποχρεωμένοι σήμερα να διαχειρίζονται τα απορρίμματα αρμοδιότητας τους υπακούοντας στους Νόμους και να κατευθύνουν τους πολίτες - δημότες τους στην τήρηση αυτών των Κανόνων και στη δημιουργία μιας άλλης «κουλτούρας» που σε μεγάλο βαθμό έχουν ήδη αναπτύξει οι ευρωπαίοι συμπολίτες μας στην Ευρώπη των 25.
2.ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Αν και καθυστερημένα, στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης η Ελλάδα διαθέτει πλέον ένα σύγχρονο και επαρκές νομοθετικό πλαίσιο (Εσωτερικό και Ευρωπαϊκό) για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων.
Tο ισχύον νομικό πλαίσιο υπάρχει στο “www.arkadonkoinon.gr - φυσικό περιβάλλον”
3. ΧΥΤΑ: Η ΧΕΙΡΟΤΕΡΗ ΛΥΣΗ ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΕΣ ΧΩΜΑΤΕΡΕΣ
ΧΥΤΑ = Χ.Υ.Τ.Α. = Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων
Ο όρος ΧΥΤΑ εξακολουθεί να χρησιμοποιείται κατά κόρον από την ελληνική Διοίκηση όλων των βαθμίδων της για να εκφράσει - ακόμη και σήμερα, εν έτει 2005 - τον πυρήνα της εφαρμοστέας πολιτικής διαχείρισης των αστικών απορριμμάτων της χώρας. Η ταφή των απορριμμάτων στο σύνολο τους - ακόμη και με τις πλέον σύγχρονες προσφερόμενες τεχνολογικές λύσεις - αδυνατεί να εγγυηθεί υγειονομική ασφάλεια για τον άνθρωπο και προστασία στο φυσικό περιβάλλον.
Με βάση τις επιπτώσεις και τις εμπειρίες που έχουν συσσωρευτεί στο μεταξύ από τις πρακτικές διαχείρισης αστικών απορριμμάτων στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες - ο όρος αυτός, όπως και η έννοια του καθώς και το περιεχόμενο του, θα όφειλαν να έχουν παραχωρήσει προ καιρού ανεπιστρεπτί τις θέσεις τους σε άλλους όρους, έννοιες και πολιτικές διαχείρισης των απορριμμάτων.
Η πράξη απέδειξε ότι οι τεχνολογίες των ΧΥΤΑ δεν προστατεύουν επαρκώς το φυσικό περιβάλλον και ως εκ τούτου οι ΧΥΤΑ θεωρούνται από τις περιβαλλοντικές επιστήμες τεχνολογικά ξεπερασμένοι.
Αξιοσημείωτο τέλος είναι το γεγονός ότι οι ΧΥΤΑ τυγχάνουν, αν όχι καθολικής, οπωσδήποτε ευρείας απόρριψης από τις τοπικές κοινωνίες, κάθε φορά που ανακοινώνεται πρόθεση ή απόφαση της Διοίκησης για χωροθέτηση ΧΥΤΑ εντός των διοικητικών ορίων ενός ΟΤΑ ή μιας ευρύτερης περιοχής. Γιατί άραγε ; Οφείλεται αυτό μόνο στην έλλειψη ενημέρωσης των πολιτών από τους αιρετούς εκπροσώπους του, από τους αρμόδιους υπαλλήλους ή και από τους ειδικούς επί του θέματος επιστήμονες ; Μία εικοσαετία και πλέον δεν υπήρξε αρκετή, ώστε να ενημερώσουν οι αρμόδιοι τον κόσμο για το φλέγον πρόβλημα των σκουπιδιών; Ή μήπως, η εναντίωση των τοπικών κοινωνιών εμπεριέχει και ένα στοιχείο υγιούς αντίδρασης απέναντι σε πράξεις της Διοίκησης οι οποίες είναι εντελώς λανθασμένες από τη σύλληψη τους;
4. ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΗ Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΑΜΕΣΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΜΒΑΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ.
Η ανάγκη για εφαρμογή άμεσων, ουσιαστικών και ολοκληρωμένων πολιτικών διαχείρισης των απορριμμάτων έχει γίνει ασφυκτικά επιτακτική από την άποψη διαθέσιμων χρονικών περιθωρίων.
Εκ των πραγμάτων, αλλά και για την εφαρμογή της νομοθεσίας καθώς επίσης και για την αποφυγή καταδικαστικών αποφάσεων εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και καταβολής περαιτέρω χρηματικών προστίμων, είμαστε υποχρεωμένοι να συνειδητοποιήσουμε και να ακολουθήσουμε με συνέπεια ορισμένες αρχές, όπως:
• Τα απορρίμματα δεν είναι για πέταμα. Αποτελούνται, σε μεγάλο ποσοστό, από χρήσιμα υλικά.
• Οι ζημιές στο περιβάλλον πρέπει να προλαμβάνονται και όπου πραγματοποιούνται να επανορθώνονται.
• Τόσο - και κυρίως - ο παραγωγός (βιομηχανία, βιοτεχνία) όσο και ο ενδιάμεσος ή τελικός χρήστης (δημότης, επιχείρηση, τελικός καταναλωτής) υλικών προϊόντων ευθύνονται για τη δημιουργία ή την αποφυγή δημιουργίας απορριμμάτων από τα εν λόγω προϊόντα.
• Οι πρακτικές διαχείρισης οφείλουν να ιεραρχούνται κατά προτεραιότητα (από Βέλτιστο προς Χείριστο):
* ΠΡΟΛΗΨΗ
* ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ
* ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ
* ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ-ΑΝΑΚΤΗΣΗ
* ΔΙΑΘΕΣΗ σε χώρους ταφής
5. Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΟΤΑ
5. α Σχέδια εναλλακτικής διαχείρισης των αστικών αποβλήτων
Αναφορά σε κείμενες διατάξεις:
1. Αστικά και μη αστικά απόβλητα γενικά.
ΚΥΑ Αριθ. ΗΠ 5091072727/ ΦΕΚ1909 της 22 Δεκεμβρίου 2003 Τεύχος Β'.
Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 7 παρ. 1 εδαφ. α της πιο πάνω Κ.Υ.Α., «Η συγκέντρωση και τοποθέτηση σε κάδους των στερεών αποβλήτων γίνεται με ευθύνη του κυρίου, νομέα ή κατόχου του χώρου από τον οποίον προέρχονται τα απόβλητα, σύμφωνα με τις εκάστοτε ισχύουσες υγειονομικές διατάξεις, τις σχετικές διατάξεις του Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού και τους σχετικούς Κανονισμούς Καθαριότητας των Οργανισμών Τοπικής αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) πρώτου βαθμού. Η οργάνωση των μέσων (κάδων) συγκέντρωσης και τοποθέτησης των αστικών αποβλήτων γίνεται από τον οικείο ΟΤΑ πρώτου βαθμού. Αντιστοίχως η οργάνωση των μέσων (κάδων) συγκέντρωσης / τοποθέτησης των μη αστικών αποβλήτων γίνεται με ευθύνη του κυρίου, νομέα ή κατόχου του χώρου.»
2. Συσκευασίες και εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων. Νόμος αριθ. 2939/2001 ΦΕΚ 179 της 6 Αυγούστου 2001 Τεύχος Α'.
Σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. 1 εδάφια α και β ο νόμος αυτός εφαρμόζεται: «α. Σε όλες τις συσκευασίες που διατίθενται στην αγορά και στα απόβλητα των συσκευασιών που προέρχονται από τις βιομηχανίες, το εμπόριο, τα γραφεία, τα καταστήματα, τις υπηρεσίες, τα νοικοκυριά ή από οποιαδήποτε άλλη πηγή, ανεξάρτητα από τα υλικά από τα οποία αποτελούνται. β. Στα άλλα προϊόντα όπως ορίζονται στις διατάξεις του άρθρου 2 (παρ. 4).»
Σύμφωνα με το άρθρο 8 παρ. 1 «Η διαχείριση των δημοτικών αποβλήτων συσκευασίας είναι υποχρεωτική για τους ΟΤΑ και οργανώνεται:
α) από τους υπόχρεους φορείς διαχείρισης των αποβλήτων (Δήμους ή Κοινότητες ή Σύνδεσμους Δήμων ή Κοινοτήτων....
β) από τους διαχειριστές συσκευασιών (συστήματα ατομικής ή συλλογικής εναλλακτικής διαχείρισης) σε συνεργασία με τους πάρα πάνω υπόχρεους φορείς (Ο.Τ.Α. -Δήμοι ή Κοινότητες).
Υποκείμενα των υποχρεωτικών ρυθμίσεων:
Από το συνδυασμό των πιο πάνω διατάξεων προκύπτει:
Η ευθύνη των κυρίων, νομέων ή κατόχων των χώρων, από τους οποίους προέρχονται όλα τα στερεά απόβλητα (νοικοκυριά, καταστήματα, γραφεία, επιχειρήσεις υπηρεσίες, βιομηχανίες, βιοτεχνίες ή οποιαδήποτε άλλη πηγή), για τη συλλογή των αποβλήτων σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις
Η ευθύνη α) των διαχειριστών των συσκευασιών και άλλων προϊόντων (επιχειρήσεις, βιομηχανία, βιοτεχνία, εισαγωγείς) β) του καταναλωτή ή του τελικού χρήστη, κατά το υποχρεωτικό - τελικό στάδιο διαλογής των αποβλήτων στην πηγή.
Η υποχρεωτική διαχείριση, σύμφωνα με τις διατάξεις των Νόμων, Αποφάσεων κατά το Εσωτερικό Δίκαιο και των Οδηγιών και αποφάσεων των Οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης είτε αποκλειστικά από τους Ο.Τ. Α. - για τα στερεά απόβλητα γενικώς - ή σε συνεργασία με τους διαχειριστές των συσκευασιών ή άλλων προϊόντων.
Ο όρος ΧΥΤΑ ( Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων ) και η πολιτική που προωθείται μέσω αυτού σήμερα πρέπει να εκλείψει και στη θέση του να προβάλλει και να καθιερωθεί ένας νέος όρος και μία νέα πολιτική: Χ.Υ.Τ.Υ. ( Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων), ή ο όρος: ΧΕΔΥ (Χώρος Εδαφικής Διάθεσης Υπολειμμάτων). Οι νέοι αυτοί όροι έρχονται να προστεθούν στους όρους που αφορούν στις γενικές αρχές της διαχείρισης των απορριμμάτων γενικώς οι οποίοι και αποτελούν τον πυρήνα της νέας πολιτικής διαχείρισης των στερεών απορριμμάτων:
Πρόληψη,
Μείωση,
Επαναχρησιμοποίηση,
Διαλογή στην πηγή,
Ανακύκλωση,
Λιπασματοποίηση / Κομποστοποίηση,
Διάθεση των υπολειμμάτων.
5.β Συνεργασίες μεταξύ ΟΤΑ και Συστημάτων ατομικής η συλλογικής εναλλακτικής διαχείρισης
Σύμφωνα με το νόμο 2939/2001, η εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και των άλλων υλικών είναι υποχρεωτική για την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τους παραγωγούς και εισαγωγείς των συσκευασιών.
Ο Νόμος 2939/2001 υποχρεώνει τις επιχειρήσεις, που παράγουν ή εισάγουν συσκευασμένα προϊόντα και τα διαθέτουν στην εγχώρια αγορά, να μεριμνήσουν για τη συλλογή και τη διάθεση για ανακύκλωση των συσκευασιών των προϊόντων τους.
Ένα μέρος των υπόχρεων διαχειριστών συσκευασιών έχουν ιδρύσει έναν συλλογικό φορέα, σύμφωνα με τις προβλέψεις του νόμου, την «Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης Α.Ε. ( ΕΕΑΑ ΑΕ ), για την από κοινού με ΟΤΑ οργάνωση Συστήματος Συλλογικής Εναλλακτικής Διαχείρισης με σκοπό την αξιοποίηση των συσκευαστών που βρίσκονται στα απορρίμματα.
Δηλ. η ΕΕΑΑ δεν είναι ο μοναδικός φορέας υλοποίησης των υπόχρεων διαχειριστών συσκευασιών αλλά ένας από τους πολλούς που δυνητικά θα μπορούσαν να υπάρχουν.
Μέτοχοι του συγκεκριμένου φορέα συλλογικής διαχείρισης συσκευασιών της ΕΕΑΑ ΑΕ είναι: Α. Οι συσκευαστές - διαχειριστές συσκευασιών, προμηθευτές πρωιών υλών καθώς και κατασκευαστές συσκευασιών (μεταξύ άλλων: ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΑΕ, ΕΛΑΙΣ ΑΕ, ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ ΑΕ, ΦΑΓΕ ΑΕ, κ.ά.) με συμμετοχή στο κεφάλαιο κατά 65%.
Β. Με βάση την απόφαση της υπουργού ΠΕΧΩΔΕ με αρ. 106453/20-02-2003, η ΚΕΔΚΕ (Κεντρική Ένωση Δήμων & Κοινοτήτων Ελλάδας) με ποσοστό 35%.
Οι ΟΤΑ, ως αρμόδιοι κατά νόμο φορείς διαχείρισης των απορριμμάτων οφείλουν να οργανώσουν την αξιοποίηση των δημοτικών απορριμμάτων συσκευασίας και να συνεργαστούν είτε με το Σύστημα αυτό ή να ιδρύσουν νέα σχήματα. Επομένως μία από τις βασικότερες παραμέτρους για την επιτυχία ενός προγράμματος ανακύκλωσης υλικών συσκευασίας από τα δημοτικά / κοινοτικά απορρίμματα είναι η γόνιμη συνεργασία είτε μεταξύ ΟΤΑ είτε με τη σύμπραξη της ΕΕΑΑ ΑΕ, ή οποιασδήποτε άλλης εταιρείας ή κοινοπραξίας υπάρχει ήδη ή θα ιδρυθεί στο μέλλον.
Κατά την άποψη μας η υποχρεωτική συμμετοχή της ΚΕΔΚΕ στο εν λόγω σχήμα με απόφαση της τότε Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ, δεν είναι μονόδρομος. Είναι αντιδεοντολογική, διότι δυσχεραίνει τη δυνατότητα ίδρυσης άλλων συλλογικών σχημάτων μεταξύ των Ο.Τ.Α. ή άλλων ιδιωτικών σχημάτων και τη συνεργασία αυτών με τους Ο.Τ.Α. Δηλαδή έχει δημιουργηθεί ένα άτυπο Μονοπώλιο.
5.γ. Χρηματοδότηση της εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων (σε επίπεδο ΟΤΑ)
Οι ΟΤΑ χρηματοδοτούν τις (στην πλειονότητά τους πολλαπλά επιζήμιες και παράνομες) συνήθεις δραστηριότητες διάθεσης απορριμμάτων τους με τα ανταποδοτικά τέλη των δημοτών.
Το πιθανά επιπλέον κόστος της εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων θα καλύπτεται:
* Από την ΕΕΑΑ ΑΕ Η εταιρεία αυτή έχει την υποχρέωση - διότι εισπράττει το τέλος που καταβάλλουν οι υπόχρεοι μέλη της διαχειριστές από το νόμο - να στηρίξει και οικονομικά τις προσπάθειες όποιων ΟΤΑ θέλουν να συμμετάσχουν στην εναλλακτική διαχείριση των απορριμμάτων συσκευασίας.
* Από έσοδα που πρέπει να επιδιώξουν να έχουν οι ΟΤΑ από τη συλλογή και πώληση των χρήσιμων προς ανακύκλωση απορριμμάτων / υλικών.
* Στη δυσμενέστερη οικονομικά περίπτωση, με αύξηση των ανταποδοτικών τελών καθαριότητας που πληρώνουν οι δημότες.
Όμως, το κόστος της εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων σε επίπεδο ΟΤΑ θα είναι σίγουρα μικρότερο, από εκείνο της συμβατικής διαχείρισης. Αυτό θα το δείξει η συγκεκριμένη συγκριτική ανάλυση - διερεύνηση κόστους την οποία οφείλει να διεξάγει ο κάθε ΟΤΑ για τη δική του περίπτωση.
5.δ. Χρονοδιαγράμματα υλοποίησης στόχων
Είναι αξιοσημείωτο ότι για πρώτη φορά η νομοθεσία θέτει συγκεκριμένους ποσοτικούς στόχους τόσο για τα στερεά απορρίμματα όσο και τις συσκευασίες και άλλα προϊόντα, οι οποίοι πρέπει να επιτευχθούν σε συγκεκριμένα και μάλιστα ορατά χρονικά διαστήματα.
Έτσι, μεταξύ των άλλων στόχων, καθορίζεται:
Α. α. Η αξιοποίηση των αποβλήτων συσκευασίας με ανακύκλωση ή παραγωγή ενέργειας σε ποσοστό τουλάχιστον 50 % κατά βάρος με ανώτατο όριο 65% μέχρι 31 Δεκεμβρίου 2005, β. πρέπει να ανακυκλώνεται από το σύνολο των υλικών συσκευασίας τουλάχιστον το 25% κατά βάρος με ανώτατο όριο το 45%. Στο ποσοστό αυτό πρέπει να ανακυκλώνεται τουλάχιστον το 15% κάθε υλικού συσκευασίας. (Άρθρο 10 Α 1α & β του Νόμου 29302001).
Β. Η κομποστοποίηση των βιοαποδομήσιμων αστικών αποβλήτων (οργανικών υπολειμμάτων) α'. μέχρι 16 Ιουλίου 2010 σε ποσοστό 25 % κατά βάρος με ημερομηνία υπολογισμού των αποβλήτων που είχαν παραχθεί το έτος 1995, β'. μέχρι 16 Ιουλίου 2013 σε ποσοστό 50% κατά βάρος, με ημερομηνία υπολογισμού των αποβλήτων που είχαν παραχθεί το έτος 1995 και γ.' μέχρι 16 Ιουλίου 2020 σε ποσοστό 65% κατά βάρος με ημερομηνία υπολογισμού των αποβλήτων που είχαν παραχθεί το έτος 1995.
5.ε. Ενημέρωση - ευαισθητοποίηση των δημοτών.
Κοινωνική συναίνεση και συμμετοχή στην υλοποίηση των σχεδίων εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων
Η ενεργός συμμετοχή των διαφόρων κοινωνικών φορέων και των πολιτών σε όλες τις φάσεις σχεδιασμού, λήψης αποφάσεων και υλοποίησης έργων διαχείρισης αποβλήτων είναι μία από τις σημαντικότερες προϋποθέσεις για την επιτυχία των πολιτικών και των προγραμμάτων διαχείρισης των στερεών αποβλήτων καθώς και της εναλλακτικής διαχείρισης των συσκευασιών και των άλλων προϊόντων.
Ο νόμος 2939/2001 και τα σχετικά Προεδρικά Διατάγματα προβλέπουν την υποχρέωση οργάνωσης προγραμμάτων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης από τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης που θα αναπτυχθούν με βάση την «ευθύνη του παραγωγού» και του «καταναλωτή ή τελικού χρήστη». Άρθρο 5 του Ν 2939/2001.
Οι δράσεις πληροφόρησης - ευαισθητοποίησης του κοινού κρίνονται ως άκρως αναγκαίες και απαραίτητες για την αποτελεσματική προώθηση και εμπέδωση των σχεδίων στην πράξη διαχείρισης απορριμμάτων σε εθνικό, περιφερειακό, νομαρχιακό αλλά και σε τοπικό επίπεδο, και στοχεύουν:
• Στην ενημέρωση των πολιτών για το προτεινόμενο διαχειριστικό σχέδιο και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του (οικονομικά και περιβαλλοντικά),
• Στην αποδοχή του ευρύτερου κοινού (κατοίκων και φορέων) για τις απαιτούμενες εγκαταστάσεις επεξεργασίας και διάθεσης αποβλήτων,
• Στην προώθηση της αλλαγής συμπεριφοράς και νοοτροπίας όλων των εμπλεκομένων (πολιτών, αιρετών εκπροσώπων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αρμοδίων Υπηρεσιών, εκπροσώπων φορέων κλπ.) ως προς τις πρακτικές διάθεσης απορριμμάτων,
• Στην ενεργό συμμετοχή κοινού και φορέων σε όλα τα στάδια σχεδιασμού, λήψης αποφάσεων, υλοποίησης καθώς και σωστής λειτουργίας, εφαρμογής των συναφών έργων και μέτρων αντιστοίχως
• Στην καλλιέργεια της αντίληψης ότι η περιβαλλοντικά ασφαλής διαχείριση των αποβλήτων είναι υπόθεση όλων των πολιτών και όχι μόνον της Διοίκησης.
Οι δραστηριότητες ενημέρωσης - ευαισθητοποίησης μπορεί και πρέπει να είναι πολύμορφες όπως π.χ.:
• Πληροφόρηση - ενημέρωση των δημοτών «πόρτα - πόρτα»
Ανάρτηση ειδικών αφισών και ανακοινώσεων σε δημόσιους χώρους και καταστήματα, διανομή ενημερωτικού υλικού. Διοργάνωση εκδηλώσεων (Ημερίδες και συζητήσεις, εκτεταμένα προγράμματα ενημέρωσης - ευαισθητοποίησης στα σχολεία). Έντυπες ή και ηλεκτρονικές εκδόσεις απευθυνόμενες είτε στο ευρύ κοινό, είτε στους μαθητές, είτε στους βιοτέχνες της περιοχής είτε στους εκπροσώπους των φορέων κλπ.
• Ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές
• Εκπαιδευτικές επισκέψεις σε άλλες περιοχές όπου εφαρμόζονται ήδη με επιτυχία σχέδια εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων.
ΣΤ. Σε επίπεδο Νομού :
Δημιουργία ΧΥΤΥ ή ΧΕΔΥ για την ασφαλή διάθεση των ελάχιστων πλέον σε ποσότητα και οικολογικά ακίνδυνων Υπολειμμάτων των ΟΤΑ του Νομού, τα οποία είναι πλέον απαλλαγμένα από χαρτί, γυαλί, πλαστικό, μέταλλα και από το οργανικό κομμάτι των απορριμμάτων.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, το πρόβλημα της διαχείρισης των αστικών απορριμμάτων είναι δυνατό να αντιμετωπιστεί κατά ένα μεγάλο μέρος ήδη στο επίπεδο των ΟΤΑ. Εδώ διεκπεραιώνονται τα στάδια : Μείωση, Επαναχρησιμοποίηση, Διαλογή στην πηγή, Χωριστή συλλογή και Ανακύκλωση, Λιπασματοποίηση / Κομποστοποίηση.
Απομένουν τα στάδια : (ενδεχόμενη Ενεργειακή αποποίηση και) ασφαλής Διάθεση περιβαλλοντικά ακίνδυνων Υπολειμμάτων.
Ο πλέον πρόσφατος σχεδιασμός της κεντρικής και της περιφερειακής Διοίκησης προέβλεπε την κατασκευή ενός ΧΥΤΑ ανά Νομό.
Η ξεπερασμένη ορολογία ΧΥΤΑ, πολύ περισσότερο δε των σχεδίων διαχείρισης απορριμμάτων που έχουν σαν βάση τους ΧΥΤΑ, ανήκουν σε εποχές πέραν της 20ετίας. Ως εκ τούτου, το ζητούμενο δεν είναι ο σχεδιασμός ΧΥΤΑ αλλά ο σχεδιασμός Χ.Υ.Τ.Υ. Χώρου Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων ή ΧΕΔΥ Χώρου Εδαφικής Διάθεσης Υπολειμμάτων.
Το επίπεδο της διοικητικής ενότητας για το οποίο θα σχεδιαστεί ο ΧΥΤΥ ή ο ΧΕΔΥ, θα προκύψει από τα αποτελέσματα μιας συγκριτικής μελέτης για τον προσδιορισμό του οικονομικού και περιβαλλοντικού κόστους - οφέλους για το σχεδιασμό, την κατασκευή και τη λειτουργία μιας τέτοιας μονάδας σε επίπεδο Επαρχίας ή Νομού ( Διότι σε επίπεδο Περιφέρειας είναι βέβαιο ότι, η κατασκευή και λειτουργία ΧΥΤΥ ή ΧΕΔΥ θα είναι οικονομικά και περιβαλλοντικά ζημιογόνα).
Της Εισήγησης επιμελήθηκαν μέλη του «Αρκάδων Κοινόν»
Λάμπρος Αντωνάκος
Πηγή: Α’ Παγκόσμιο Παναρκαδικό Διαδικτυακό Συνέδριο
1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1. α. Σύμφωνα με τα όσα προβλέπονται στον Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων, Π.Δ. 410/1995 «Δημοτικός και Κοινοτικός Κώδικας» ΦΕΚ 231/1995 Τεύχος Α., η πρώτη, κύρια και σπουδαιότερη αρμοδιότητα των Πρωτοβάθμιων ΟΤΑ (Δήμοι, Κοινότητες) είναι η διαχείριση των αστικών και οικιακών απορριμμάτων που παράγονται από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις εντός της χωρικής αρμοδιότητας τους.
2. Την αρμοδιότητα αυτή από παλιότερα μέχρι σήμερα, οι Δημοτικές αρχές την ασκούσαν κατά το δοκούν και ανεξέλεγκτα, παραβιάζοντας κάθε κανόνα υγιεινής των κατοίκων των περιοχών τους, όσο και της προστασίας του περιβάλλοντος.
3. Κύρια χαρακτηριστικά αυτής της αντιμετώπισης του προβλήματος ήταν και είναι ο αυτοσχεδιασμός και το «ΝΑ ΞΕΦΟΡΤΩΘΟΥΜΕ ΤΑ ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ ΟΠΟΥΔΗΠΟΤΕ», θεωρώντας ότι μπορούσαν και μπορούν ακόμα να αυτοσχεδιάζουν και να «ξεφορτώνονται» τα «σκουπίδια» οπουδήποτε, στις ρεματιές, στις όχθες των ρυακιών και ποταμών, στις ακτές των θαλασσών, σε βουνοπλαγιές και στα βουνά, σε απόκρημνες παραλίες και σε παραλίες λουομένων ακόμη και σε όμορο ή μη όμορο ΟΤΑ ή Νομό και οπουδήποτε μπορούσε κανείς να φανταστεί αρκεί να τα «ξεφορτώνονται». Σήμερα, σύμφωνα με πρόσφατη επίσημη καταγραφή Επιτροπής του ΥΠΕΧΩΔΕ διαπιστώθηκε πως υπάρχουν 2626 [!!] ενεργοί και ανενεργοί Χώροι Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (ΧΑΔΑ) σε ολόκληρη τη χώρα.
4. Το αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής των Δημοτικών Αρχών ήταν η δημιουργία στη συνείδηση των πολιτών μιας απαράδεκτης «κουλτούρας» που (σαν αρχή της είχε, και δυστυχώς εξακολουθεί να έχει ακόμη και σήμερα την θέση,: «Τα σκουπίδια μου έξω από το σπίτι μου, έξω από την αυλή μου και όπου θέλουν ας τα πάνε!!».
5. Σύμφωνα με τη δικαιϊκή αρχή «Κανένας δεν είναι υπεράνω των Νόμων», ακόμη και οι Ο.Τ.Α. για το συγκεκριμένο θέμα που αφορά στη διαχείριση των απορριμμάτων που παράγονται στην περιφέρεια τους και στους χώρους αρμοδιότητας τους.
6. Έτσι οι ΟΤΑ είναι υποχρεωμένοι σήμερα να διαχειρίζονται τα απορρίμματα αρμοδιότητας τους υπακούοντας στους Νόμους και να κατευθύνουν τους πολίτες - δημότες τους στην τήρηση αυτών των Κανόνων και στη δημιουργία μιας άλλης «κουλτούρας» που σε μεγάλο βαθμό έχουν ήδη αναπτύξει οι ευρωπαίοι συμπολίτες μας στην Ευρώπη των 25.
2.ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Αν και καθυστερημένα, στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης η Ελλάδα διαθέτει πλέον ένα σύγχρονο και επαρκές νομοθετικό πλαίσιο (Εσωτερικό και Ευρωπαϊκό) για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων.
Tο ισχύον νομικό πλαίσιο υπάρχει στο “www.arkadonkoinon.gr - φυσικό περιβάλλον”
3. ΧΥΤΑ: Η ΧΕΙΡΟΤΕΡΗ ΛΥΣΗ ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΕΣ ΧΩΜΑΤΕΡΕΣ
ΧΥΤΑ = Χ.Υ.Τ.Α. = Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων
Ο όρος ΧΥΤΑ εξακολουθεί να χρησιμοποιείται κατά κόρον από την ελληνική Διοίκηση όλων των βαθμίδων της για να εκφράσει - ακόμη και σήμερα, εν έτει 2005 - τον πυρήνα της εφαρμοστέας πολιτικής διαχείρισης των αστικών απορριμμάτων της χώρας. Η ταφή των απορριμμάτων στο σύνολο τους - ακόμη και με τις πλέον σύγχρονες προσφερόμενες τεχνολογικές λύσεις - αδυνατεί να εγγυηθεί υγειονομική ασφάλεια για τον άνθρωπο και προστασία στο φυσικό περιβάλλον.
Με βάση τις επιπτώσεις και τις εμπειρίες που έχουν συσσωρευτεί στο μεταξύ από τις πρακτικές διαχείρισης αστικών απορριμμάτων στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες - ο όρος αυτός, όπως και η έννοια του καθώς και το περιεχόμενο του, θα όφειλαν να έχουν παραχωρήσει προ καιρού ανεπιστρεπτί τις θέσεις τους σε άλλους όρους, έννοιες και πολιτικές διαχείρισης των απορριμμάτων.
Η πράξη απέδειξε ότι οι τεχνολογίες των ΧΥΤΑ δεν προστατεύουν επαρκώς το φυσικό περιβάλλον και ως εκ τούτου οι ΧΥΤΑ θεωρούνται από τις περιβαλλοντικές επιστήμες τεχνολογικά ξεπερασμένοι.
Αξιοσημείωτο τέλος είναι το γεγονός ότι οι ΧΥΤΑ τυγχάνουν, αν όχι καθολικής, οπωσδήποτε ευρείας απόρριψης από τις τοπικές κοινωνίες, κάθε φορά που ανακοινώνεται πρόθεση ή απόφαση της Διοίκησης για χωροθέτηση ΧΥΤΑ εντός των διοικητικών ορίων ενός ΟΤΑ ή μιας ευρύτερης περιοχής. Γιατί άραγε ; Οφείλεται αυτό μόνο στην έλλειψη ενημέρωσης των πολιτών από τους αιρετούς εκπροσώπους του, από τους αρμόδιους υπαλλήλους ή και από τους ειδικούς επί του θέματος επιστήμονες ; Μία εικοσαετία και πλέον δεν υπήρξε αρκετή, ώστε να ενημερώσουν οι αρμόδιοι τον κόσμο για το φλέγον πρόβλημα των σκουπιδιών; Ή μήπως, η εναντίωση των τοπικών κοινωνιών εμπεριέχει και ένα στοιχείο υγιούς αντίδρασης απέναντι σε πράξεις της Διοίκησης οι οποίες είναι εντελώς λανθασμένες από τη σύλληψη τους;
4. ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΗ Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΑΜΕΣΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΜΒΑΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ.
Η ανάγκη για εφαρμογή άμεσων, ουσιαστικών και ολοκληρωμένων πολιτικών διαχείρισης των απορριμμάτων έχει γίνει ασφυκτικά επιτακτική από την άποψη διαθέσιμων χρονικών περιθωρίων.
Εκ των πραγμάτων, αλλά και για την εφαρμογή της νομοθεσίας καθώς επίσης και για την αποφυγή καταδικαστικών αποφάσεων εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και καταβολής περαιτέρω χρηματικών προστίμων, είμαστε υποχρεωμένοι να συνειδητοποιήσουμε και να ακολουθήσουμε με συνέπεια ορισμένες αρχές, όπως:
• Τα απορρίμματα δεν είναι για πέταμα. Αποτελούνται, σε μεγάλο ποσοστό, από χρήσιμα υλικά.
• Οι ζημιές στο περιβάλλον πρέπει να προλαμβάνονται και όπου πραγματοποιούνται να επανορθώνονται.
• Τόσο - και κυρίως - ο παραγωγός (βιομηχανία, βιοτεχνία) όσο και ο ενδιάμεσος ή τελικός χρήστης (δημότης, επιχείρηση, τελικός καταναλωτής) υλικών προϊόντων ευθύνονται για τη δημιουργία ή την αποφυγή δημιουργίας απορριμμάτων από τα εν λόγω προϊόντα.
• Οι πρακτικές διαχείρισης οφείλουν να ιεραρχούνται κατά προτεραιότητα (από Βέλτιστο προς Χείριστο):
* ΠΡΟΛΗΨΗ
* ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ
* ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ
* ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ-ΑΝΑΚΤΗΣΗ
* ΔΙΑΘΕΣΗ σε χώρους ταφής
5. Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΟΤΑ
5. α Σχέδια εναλλακτικής διαχείρισης των αστικών αποβλήτων
Αναφορά σε κείμενες διατάξεις:
1. Αστικά και μη αστικά απόβλητα γενικά.
ΚΥΑ Αριθ. ΗΠ 5091072727/ ΦΕΚ1909 της 22 Δεκεμβρίου 2003 Τεύχος Β'.
Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 7 παρ. 1 εδαφ. α της πιο πάνω Κ.Υ.Α., «Η συγκέντρωση και τοποθέτηση σε κάδους των στερεών αποβλήτων γίνεται με ευθύνη του κυρίου, νομέα ή κατόχου του χώρου από τον οποίον προέρχονται τα απόβλητα, σύμφωνα με τις εκάστοτε ισχύουσες υγειονομικές διατάξεις, τις σχετικές διατάξεις του Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού και τους σχετικούς Κανονισμούς Καθαριότητας των Οργανισμών Τοπικής αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) πρώτου βαθμού. Η οργάνωση των μέσων (κάδων) συγκέντρωσης και τοποθέτησης των αστικών αποβλήτων γίνεται από τον οικείο ΟΤΑ πρώτου βαθμού. Αντιστοίχως η οργάνωση των μέσων (κάδων) συγκέντρωσης / τοποθέτησης των μη αστικών αποβλήτων γίνεται με ευθύνη του κυρίου, νομέα ή κατόχου του χώρου.»
2. Συσκευασίες και εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων. Νόμος αριθ. 2939/2001 ΦΕΚ 179 της 6 Αυγούστου 2001 Τεύχος Α'.
Σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. 1 εδάφια α και β ο νόμος αυτός εφαρμόζεται: «α. Σε όλες τις συσκευασίες που διατίθενται στην αγορά και στα απόβλητα των συσκευασιών που προέρχονται από τις βιομηχανίες, το εμπόριο, τα γραφεία, τα καταστήματα, τις υπηρεσίες, τα νοικοκυριά ή από οποιαδήποτε άλλη πηγή, ανεξάρτητα από τα υλικά από τα οποία αποτελούνται. β. Στα άλλα προϊόντα όπως ορίζονται στις διατάξεις του άρθρου 2 (παρ. 4).»
Σύμφωνα με το άρθρο 8 παρ. 1 «Η διαχείριση των δημοτικών αποβλήτων συσκευασίας είναι υποχρεωτική για τους ΟΤΑ και οργανώνεται:
α) από τους υπόχρεους φορείς διαχείρισης των αποβλήτων (Δήμους ή Κοινότητες ή Σύνδεσμους Δήμων ή Κοινοτήτων....
β) από τους διαχειριστές συσκευασιών (συστήματα ατομικής ή συλλογικής εναλλακτικής διαχείρισης) σε συνεργασία με τους πάρα πάνω υπόχρεους φορείς (Ο.Τ.Α. -Δήμοι ή Κοινότητες).
Υποκείμενα των υποχρεωτικών ρυθμίσεων:
Από το συνδυασμό των πιο πάνω διατάξεων προκύπτει:
Η ευθύνη των κυρίων, νομέων ή κατόχων των χώρων, από τους οποίους προέρχονται όλα τα στερεά απόβλητα (νοικοκυριά, καταστήματα, γραφεία, επιχειρήσεις υπηρεσίες, βιομηχανίες, βιοτεχνίες ή οποιαδήποτε άλλη πηγή), για τη συλλογή των αποβλήτων σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις
Η ευθύνη α) των διαχειριστών των συσκευασιών και άλλων προϊόντων (επιχειρήσεις, βιομηχανία, βιοτεχνία, εισαγωγείς) β) του καταναλωτή ή του τελικού χρήστη, κατά το υποχρεωτικό - τελικό στάδιο διαλογής των αποβλήτων στην πηγή.
Η υποχρεωτική διαχείριση, σύμφωνα με τις διατάξεις των Νόμων, Αποφάσεων κατά το Εσωτερικό Δίκαιο και των Οδηγιών και αποφάσεων των Οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης είτε αποκλειστικά από τους Ο.Τ. Α. - για τα στερεά απόβλητα γενικώς - ή σε συνεργασία με τους διαχειριστές των συσκευασιών ή άλλων προϊόντων.
Ο όρος ΧΥΤΑ ( Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων ) και η πολιτική που προωθείται μέσω αυτού σήμερα πρέπει να εκλείψει και στη θέση του να προβάλλει και να καθιερωθεί ένας νέος όρος και μία νέα πολιτική: Χ.Υ.Τ.Υ. ( Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων), ή ο όρος: ΧΕΔΥ (Χώρος Εδαφικής Διάθεσης Υπολειμμάτων). Οι νέοι αυτοί όροι έρχονται να προστεθούν στους όρους που αφορούν στις γενικές αρχές της διαχείρισης των απορριμμάτων γενικώς οι οποίοι και αποτελούν τον πυρήνα της νέας πολιτικής διαχείρισης των στερεών απορριμμάτων:
Πρόληψη,
Μείωση,
Επαναχρησιμοποίηση,
Διαλογή στην πηγή,
Ανακύκλωση,
Λιπασματοποίηση / Κομποστοποίηση,
Διάθεση των υπολειμμάτων.
5.β Συνεργασίες μεταξύ ΟΤΑ και Συστημάτων ατομικής η συλλογικής εναλλακτικής διαχείρισης
Σύμφωνα με το νόμο 2939/2001, η εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και των άλλων υλικών είναι υποχρεωτική για την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τους παραγωγούς και εισαγωγείς των συσκευασιών.
Ο Νόμος 2939/2001 υποχρεώνει τις επιχειρήσεις, που παράγουν ή εισάγουν συσκευασμένα προϊόντα και τα διαθέτουν στην εγχώρια αγορά, να μεριμνήσουν για τη συλλογή και τη διάθεση για ανακύκλωση των συσκευασιών των προϊόντων τους.
Ένα μέρος των υπόχρεων διαχειριστών συσκευασιών έχουν ιδρύσει έναν συλλογικό φορέα, σύμφωνα με τις προβλέψεις του νόμου, την «Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης Α.Ε. ( ΕΕΑΑ ΑΕ ), για την από κοινού με ΟΤΑ οργάνωση Συστήματος Συλλογικής Εναλλακτικής Διαχείρισης με σκοπό την αξιοποίηση των συσκευαστών που βρίσκονται στα απορρίμματα.
Δηλ. η ΕΕΑΑ δεν είναι ο μοναδικός φορέας υλοποίησης των υπόχρεων διαχειριστών συσκευασιών αλλά ένας από τους πολλούς που δυνητικά θα μπορούσαν να υπάρχουν.
Μέτοχοι του συγκεκριμένου φορέα συλλογικής διαχείρισης συσκευασιών της ΕΕΑΑ ΑΕ είναι: Α. Οι συσκευαστές - διαχειριστές συσκευασιών, προμηθευτές πρωιών υλών καθώς και κατασκευαστές συσκευασιών (μεταξύ άλλων: ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑ ΑΕ, ΕΛΑΙΣ ΑΕ, ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ ΑΕ, ΦΑΓΕ ΑΕ, κ.ά.) με συμμετοχή στο κεφάλαιο κατά 65%.
Β. Με βάση την απόφαση της υπουργού ΠΕΧΩΔΕ με αρ. 106453/20-02-2003, η ΚΕΔΚΕ (Κεντρική Ένωση Δήμων & Κοινοτήτων Ελλάδας) με ποσοστό 35%.
Οι ΟΤΑ, ως αρμόδιοι κατά νόμο φορείς διαχείρισης των απορριμμάτων οφείλουν να οργανώσουν την αξιοποίηση των δημοτικών απορριμμάτων συσκευασίας και να συνεργαστούν είτε με το Σύστημα αυτό ή να ιδρύσουν νέα σχήματα. Επομένως μία από τις βασικότερες παραμέτρους για την επιτυχία ενός προγράμματος ανακύκλωσης υλικών συσκευασίας από τα δημοτικά / κοινοτικά απορρίμματα είναι η γόνιμη συνεργασία είτε μεταξύ ΟΤΑ είτε με τη σύμπραξη της ΕΕΑΑ ΑΕ, ή οποιασδήποτε άλλης εταιρείας ή κοινοπραξίας υπάρχει ήδη ή θα ιδρυθεί στο μέλλον.
Κατά την άποψη μας η υποχρεωτική συμμετοχή της ΚΕΔΚΕ στο εν λόγω σχήμα με απόφαση της τότε Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ, δεν είναι μονόδρομος. Είναι αντιδεοντολογική, διότι δυσχεραίνει τη δυνατότητα ίδρυσης άλλων συλλογικών σχημάτων μεταξύ των Ο.Τ.Α. ή άλλων ιδιωτικών σχημάτων και τη συνεργασία αυτών με τους Ο.Τ.Α. Δηλαδή έχει δημιουργηθεί ένα άτυπο Μονοπώλιο.
5.γ. Χρηματοδότηση της εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων (σε επίπεδο ΟΤΑ)
Οι ΟΤΑ χρηματοδοτούν τις (στην πλειονότητά τους πολλαπλά επιζήμιες και παράνομες) συνήθεις δραστηριότητες διάθεσης απορριμμάτων τους με τα ανταποδοτικά τέλη των δημοτών.
Το πιθανά επιπλέον κόστος της εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων θα καλύπτεται:
* Από την ΕΕΑΑ ΑΕ Η εταιρεία αυτή έχει την υποχρέωση - διότι εισπράττει το τέλος που καταβάλλουν οι υπόχρεοι μέλη της διαχειριστές από το νόμο - να στηρίξει και οικονομικά τις προσπάθειες όποιων ΟΤΑ θέλουν να συμμετάσχουν στην εναλλακτική διαχείριση των απορριμμάτων συσκευασίας.
* Από έσοδα που πρέπει να επιδιώξουν να έχουν οι ΟΤΑ από τη συλλογή και πώληση των χρήσιμων προς ανακύκλωση απορριμμάτων / υλικών.
* Στη δυσμενέστερη οικονομικά περίπτωση, με αύξηση των ανταποδοτικών τελών καθαριότητας που πληρώνουν οι δημότες.
Όμως, το κόστος της εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων σε επίπεδο ΟΤΑ θα είναι σίγουρα μικρότερο, από εκείνο της συμβατικής διαχείρισης. Αυτό θα το δείξει η συγκεκριμένη συγκριτική ανάλυση - διερεύνηση κόστους την οποία οφείλει να διεξάγει ο κάθε ΟΤΑ για τη δική του περίπτωση.
5.δ. Χρονοδιαγράμματα υλοποίησης στόχων
Είναι αξιοσημείωτο ότι για πρώτη φορά η νομοθεσία θέτει συγκεκριμένους ποσοτικούς στόχους τόσο για τα στερεά απορρίμματα όσο και τις συσκευασίες και άλλα προϊόντα, οι οποίοι πρέπει να επιτευχθούν σε συγκεκριμένα και μάλιστα ορατά χρονικά διαστήματα.
Έτσι, μεταξύ των άλλων στόχων, καθορίζεται:
Α. α. Η αξιοποίηση των αποβλήτων συσκευασίας με ανακύκλωση ή παραγωγή ενέργειας σε ποσοστό τουλάχιστον 50 % κατά βάρος με ανώτατο όριο 65% μέχρι 31 Δεκεμβρίου 2005, β. πρέπει να ανακυκλώνεται από το σύνολο των υλικών συσκευασίας τουλάχιστον το 25% κατά βάρος με ανώτατο όριο το 45%. Στο ποσοστό αυτό πρέπει να ανακυκλώνεται τουλάχιστον το 15% κάθε υλικού συσκευασίας. (Άρθρο 10 Α 1α & β του Νόμου 29302001).
Β. Η κομποστοποίηση των βιοαποδομήσιμων αστικών αποβλήτων (οργανικών υπολειμμάτων) α'. μέχρι 16 Ιουλίου 2010 σε ποσοστό 25 % κατά βάρος με ημερομηνία υπολογισμού των αποβλήτων που είχαν παραχθεί το έτος 1995, β'. μέχρι 16 Ιουλίου 2013 σε ποσοστό 50% κατά βάρος, με ημερομηνία υπολογισμού των αποβλήτων που είχαν παραχθεί το έτος 1995 και γ.' μέχρι 16 Ιουλίου 2020 σε ποσοστό 65% κατά βάρος με ημερομηνία υπολογισμού των αποβλήτων που είχαν παραχθεί το έτος 1995.
5.ε. Ενημέρωση - ευαισθητοποίηση των δημοτών.
Κοινωνική συναίνεση και συμμετοχή στην υλοποίηση των σχεδίων εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων
Η ενεργός συμμετοχή των διαφόρων κοινωνικών φορέων και των πολιτών σε όλες τις φάσεις σχεδιασμού, λήψης αποφάσεων και υλοποίησης έργων διαχείρισης αποβλήτων είναι μία από τις σημαντικότερες προϋποθέσεις για την επιτυχία των πολιτικών και των προγραμμάτων διαχείρισης των στερεών αποβλήτων καθώς και της εναλλακτικής διαχείρισης των συσκευασιών και των άλλων προϊόντων.
Ο νόμος 2939/2001 και τα σχετικά Προεδρικά Διατάγματα προβλέπουν την υποχρέωση οργάνωσης προγραμμάτων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης από τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης που θα αναπτυχθούν με βάση την «ευθύνη του παραγωγού» και του «καταναλωτή ή τελικού χρήστη». Άρθρο 5 του Ν 2939/2001.
Οι δράσεις πληροφόρησης - ευαισθητοποίησης του κοινού κρίνονται ως άκρως αναγκαίες και απαραίτητες για την αποτελεσματική προώθηση και εμπέδωση των σχεδίων στην πράξη διαχείρισης απορριμμάτων σε εθνικό, περιφερειακό, νομαρχιακό αλλά και σε τοπικό επίπεδο, και στοχεύουν:
• Στην ενημέρωση των πολιτών για το προτεινόμενο διαχειριστικό σχέδιο και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του (οικονομικά και περιβαλλοντικά),
• Στην αποδοχή του ευρύτερου κοινού (κατοίκων και φορέων) για τις απαιτούμενες εγκαταστάσεις επεξεργασίας και διάθεσης αποβλήτων,
• Στην προώθηση της αλλαγής συμπεριφοράς και νοοτροπίας όλων των εμπλεκομένων (πολιτών, αιρετών εκπροσώπων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αρμοδίων Υπηρεσιών, εκπροσώπων φορέων κλπ.) ως προς τις πρακτικές διάθεσης απορριμμάτων,
• Στην ενεργό συμμετοχή κοινού και φορέων σε όλα τα στάδια σχεδιασμού, λήψης αποφάσεων, υλοποίησης καθώς και σωστής λειτουργίας, εφαρμογής των συναφών έργων και μέτρων αντιστοίχως
• Στην καλλιέργεια της αντίληψης ότι η περιβαλλοντικά ασφαλής διαχείριση των αποβλήτων είναι υπόθεση όλων των πολιτών και όχι μόνον της Διοίκησης.
Οι δραστηριότητες ενημέρωσης - ευαισθητοποίησης μπορεί και πρέπει να είναι πολύμορφες όπως π.χ.:
• Πληροφόρηση - ενημέρωση των δημοτών «πόρτα - πόρτα»
Ανάρτηση ειδικών αφισών και ανακοινώσεων σε δημόσιους χώρους και καταστήματα, διανομή ενημερωτικού υλικού. Διοργάνωση εκδηλώσεων (Ημερίδες και συζητήσεις, εκτεταμένα προγράμματα ενημέρωσης - ευαισθητοποίησης στα σχολεία). Έντυπες ή και ηλεκτρονικές εκδόσεις απευθυνόμενες είτε στο ευρύ κοινό, είτε στους μαθητές, είτε στους βιοτέχνες της περιοχής είτε στους εκπροσώπους των φορέων κλπ.
• Ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές
• Εκπαιδευτικές επισκέψεις σε άλλες περιοχές όπου εφαρμόζονται ήδη με επιτυχία σχέδια εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων.
ΣΤ. Σε επίπεδο Νομού :
Δημιουργία ΧΥΤΥ ή ΧΕΔΥ για την ασφαλή διάθεση των ελάχιστων πλέον σε ποσότητα και οικολογικά ακίνδυνων Υπολειμμάτων των ΟΤΑ του Νομού, τα οποία είναι πλέον απαλλαγμένα από χαρτί, γυαλί, πλαστικό, μέταλλα και από το οργανικό κομμάτι των απορριμμάτων.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, το πρόβλημα της διαχείρισης των αστικών απορριμμάτων είναι δυνατό να αντιμετωπιστεί κατά ένα μεγάλο μέρος ήδη στο επίπεδο των ΟΤΑ. Εδώ διεκπεραιώνονται τα στάδια : Μείωση, Επαναχρησιμοποίηση, Διαλογή στην πηγή, Χωριστή συλλογή και Ανακύκλωση, Λιπασματοποίηση / Κομποστοποίηση.
Απομένουν τα στάδια : (ενδεχόμενη Ενεργειακή αποποίηση και) ασφαλής Διάθεση περιβαλλοντικά ακίνδυνων Υπολειμμάτων.
Ο πλέον πρόσφατος σχεδιασμός της κεντρικής και της περιφερειακής Διοίκησης προέβλεπε την κατασκευή ενός ΧΥΤΑ ανά Νομό.
Η ξεπερασμένη ορολογία ΧΥΤΑ, πολύ περισσότερο δε των σχεδίων διαχείρισης απορριμμάτων που έχουν σαν βάση τους ΧΥΤΑ, ανήκουν σε εποχές πέραν της 20ετίας. Ως εκ τούτου, το ζητούμενο δεν είναι ο σχεδιασμός ΧΥΤΑ αλλά ο σχεδιασμός Χ.Υ.Τ.Υ. Χώρου Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων ή ΧΕΔΥ Χώρου Εδαφικής Διάθεσης Υπολειμμάτων.
Το επίπεδο της διοικητικής ενότητας για το οποίο θα σχεδιαστεί ο ΧΥΤΥ ή ο ΧΕΔΥ, θα προκύψει από τα αποτελέσματα μιας συγκριτικής μελέτης για τον προσδιορισμό του οικονομικού και περιβαλλοντικού κόστους - οφέλους για το σχεδιασμό, την κατασκευή και τη λειτουργία μιας τέτοιας μονάδας σε επίπεδο Επαρχίας ή Νομού ( Διότι σε επίπεδο Περιφέρειας είναι βέβαιο ότι, η κατασκευή και λειτουργία ΧΥΤΥ ή ΧΕΔΥ θα είναι οικονομικά και περιβαλλοντικά ζημιογόνα).
Της Εισήγησης επιμελήθηκαν μέλη του «Αρκάδων Κοινόν»
Λάμπρος Αντωνάκος
Πηγή: Α’ Παγκόσμιο Παναρκαδικό Διαδικτυακό Συνέδριο